Çanakkale’nin Karabiga beldesinde kurulu Cenal Entegre Enerji Santrali’ni hiçbir yargı kararı durduramadı. Önceki hafta bir defa daha ÇED Olumlu Kararı iptal edilen termik santralin tarihçesinde başka iptal kararları da bulunuyor. Zeytinlik arazilere, konutlara, arkeolojik alanlara yakınlığıyla tartışma konusu olmuş, Akdeniz foklarının üreme bölgelerini de etkileyen Cengiz Holding-Alarko ortaklığındaki proje, Çanakkale’deki pek çok kömürlü termik santralin de en büyüğü
Doğu Eroğlu (18 Aralık 2018 Medyascope)
Türkiye’de çevreye ve topluma etki yapması beklenen çevre, enerji ve kent projeleri planlanırken Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliğihükümleri uygulanıyor. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Bakanlığın illerdeki birimleri olan Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri tarafından uygulanan Yönetmelik, projelerin çevre ve topluma yapacağı olumsuz etkilerin en aza indirilmesini, inşaat ve işletme süreçlerinin denetlenmesini, proje sahiplerinin koruma konusunda verdiği taahhütlere uygun davranmasını garanti altına almayı hedefliyor. Bir projenin tasarlanması, onaylanması veya reddedilmesi, onaylandığı takdirde taahhüt edildiği gibi hayata geçirilmesini konu alan süreciyse kamuoyu ÇED süreci adıyla tanıyor.
ÇED Yönetmeliği, bir projenin etki alanında yaşayan kişilerin ilgili proje hakkındaki görüşlerinin de değerlendirmeye alınmasını sağlamak zorunda ancak Türkiye’de çoğu zaman merkezi olarak planlanan yatırımlar, yereldeki itirazlara kulak tıkanarak uygulamaya konuluyor. Yerelin itirazlarını ve yargı kararlarını dikkate almayan pek çok projeden biri de Cengiz Holding ile Alarko ortaklığında Çanakkale’nin Karabiga beldesine kurulmak istenen Cenal Entegre Enerji Santrali.
ÇED süreci 2012’de başlayan termik santral projesinde, ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir kararları defalarca iptal edildi ama her defasında yeni yöntemlere başvuruldu ve itirazların etrafından dolaşılarak projenin inşaatı tamamlandı. 2017’de elektrik üretimine başlayan proje hakkında 28 Kasım 2018’de bir iptal kararı daha geldi. ÇED Olumlu Kararı iptal edilmesine karşın faaliyetlerini sürdüren ithal kömüre dayalı termik santral, işletmeci Cenal Elektrik Üretim A.Ş. yetkililerine göre çok yakında Çevre ve Şehircilik Bakanlığından yeniden onay alacak.
Projeye itiraz etseler dahi ÇED süreçlerine katıldıklarında seslerini duyuramayan Karabigalı yurttaşlar ise dava süreçlerinden yılmış vaziyette. Priapos Antik Kentinin hemen yanına kurulan, Karabiga beldesinin merkezindeki evlere birkaç yüz mesafedeki santral zeytinliklere, insan ve doğa sağlığına etki yapacak. Santral için yapılan deniz dolgusu ile mendirek yapıları şimdiden risk altındaki Akdeniz Foku ve deniz kaplumbağası türlerinin yaşam alanlarını daralttı. Santralin soğutma sistemleri için denizden alınıp ısınmış bir şekilde denize tekrar deşarj edilen sularınsa bölgedeki balıkçılık faaliyetlerini güçleştirmesi bekleniyor. Tüm bunlara karşın açtığı davaların sayısını unutan Karabigalı yurttaşlar artık meseleye daha kayıtsız. İptal kararlarına karşı inşa edilen ve faaliyete geçen santral, Cengiz Holding gibi AK Parti’ye yakın dev bir kuruluşla mücadele edilemeyeceği kanısını da güçlendirdi.
Halihazırda faal beş termik santral bulunan Çanakkale’de, en az dört kömüre dayalı termik santral projesi de proje aşamasında.
Karabiga’da kurulmak istenen Cenal Entegre Enerji Santrali (İlk ismi Cenal Enerji Santrali idi) isimli termik santral projesinde 2012’den bugüne yaşanan kilometre taşları şöyle:
Santral için ilk ÇED Olumlu Kararı (Mayıs 2012): Cengiz Holding ve Alarko’nun ortak enerji santrali projesi için kurulan Cenal Elektrik Üretim A.Ş., Cenal Enerji Santrali (Projenin o dönemki ismi buydu) için Çevre ve Şehircilik Bakanlığına ilk başvurusunu 2012 yılında yaptı. 1320 MW kurulu güce sahip ve 1 milyar 710 milyon TL’ye mal olacak ithal kömüre dayalı termik santral projesi için ilk ÇED Olumlu Kararı 9 Mayıs 2012’de verildi.
İlk ÇED Olumlu Kararının yürütmesi durduruldu (Temmuz 2013): Ziraat Mühendisleri Odası ve yerel derneklerin açtığı iptal davasında Cenal Enerji Santrali projesinin ÇED Olumlu Kararının yürütmesi Çanakkale İdare Mahkemesi tarafından 19 Temmuz 2013’te durduruldu. Termik santral projesinin tarım arazilerine, doğal yaşama, yerleşim yerlerine, insanlara ve denize yapacağı etkinin ÇED Raporunda yeteri kadar işlenmemesi ile kömürün boşaltılmasıyla ortaya çıkacak kirliliğin kamu sağlığını tehdit edebilecek boyutta olması, mahkeme tarafından durdurma gerekçesi yapıldı.
ÇED dörde bölündü (2013): Yürütmeyi durdurma kararının ardından termik santral projesinde yeni bir strateji benimsedi. Yürütmesi durdurulan ÇED Raporu’nda tadilat yaparak yeniden Çevre ve Şehircilik Bakanlığına sunan Cenal A.Ş., denetimden kurtulmak için üç ek ÇED başvurusu daha yaptı. Termik santralin çeşitli üniteleri farklı projelermiş gibi gösterildi ve bu üniteler için ayrı ÇED raporları hazırlandı. “CENAL Enerji Santrali, Limanı, Kül Depolama Sahası ve Derin Deniz Deşarjı,” “CENAL Atık Depolama Sahası,” “CENAL Yeni Dolgu Alanı” ve “CENAL Enerji Santrali Deniz Yapıları” isimleriyle dört parçaya bölünen projenin her bir ayağına Bakanlık tarafından ya ÇED Olumlu ya da ÇED Gerekli Değildir Kararları verilerek onaylandı.
Dörde bölünen projelerin her biri hakkında davalar açıldı (2014): ÇED Yönetmeliğinin 25. maddesindeki, “Birden fazla projeyi kapsayan entegre bir projenin planlanması halinde, entegre proje için tek ÇED Başvuru Dosyası hazırlanması istenir” hükmüne açıkça aykırı olan dört proje hakkında da2014’te davalar açıldı.
Resmi işlemlerde kullanılamaz ibareli belge hem ÇED Raporuna hem savunmaya girdi (Ocak 2014): Termik santralin kül numunesi bir şirket tarafından incelendi ve Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümleri uyarınca analiz edildi. Rapor, atıkların tehlikeli atık sınıfına girmeyeceğini ileri sürüyordu. “Bu rapor çevre mevzuatına ilişkin resmi işlemlerde kullanılamaz” uyarısının her sayfasında yinelendiği belge hem ÇED Raporunda hem de açılan iptal davasında yapılan savunmalarda kullanıldı.
İthal kömüre rağmen santral için orman kullanım izni verildiği anlaşıldı (Şubat 2014): Orman Genel Müdürlüğü tarafından 11 Haziran 2013’te yayınlanan genelgeyle, orman sayılan alanlara ithal kömüre dayalı termik santral ve bağlı ünitelerin inşasını kesin bir biçimde yasaklanmışken, Karabiga bölgesine bakan Balıkesir Orman Bölge Müdürlüğü, Cenal Enerji Santrali atık depolama tesisinin inşası için 28 Ağustos 2013’te 133 buçuk hektarlık orman alanını, Cenal Elektrik Üretim A.Ş.’ye devretti. Balıkesir Orman Bölge Müdürlüğü yasağa rağmen, “kamu yararı ve zaruret olduğu” gerekçesiyle orman arazisinin devri yönünde görüş bildirdi. Orman arazisinin devri hakkında yapılan bilgi edinme başvuruları, işlemlerin “ticari sır” ve “ülkenin ekonomik çıkarlarına ilişkin bilgi ve belgeler” içerdiği gerekçesiyle yanıtsız kaldı.
Santralin dört projesinden ikisinin yürütmesi durduruldu (Mart-Mayıs 2014): Dörde bölünen Cenal Enerji Santrali projesinin parçalarından biri olan Cenal Atık Depolama Sahası projesinin ÇED Olumlu Kararının yürütmesi Mart 2014’te durduruldu. Santralin ana ünitesinin ÇED Olumlu Kararının yürütmesi de Mayıs 2014’te durduruldu.
İnşaat tartışmaları (Mayıs-Haziran 2014): Dörde bölünen projenin iki ayağı hakkındaki ÇED Kararlarının yürütmesinin durdurulunca, diğer projelerin de durdurma kararı olanlar olmaksızın inşa edilemeyeceği savıyla, davacılar Cenal Enerji Santrali projesinin inşaatının durdurulması için başvuru yaptı. 3 Mart 2014’teki ilk yürütmeyi durdurma kararı ardından inşaat faaliyetlerinin sonlandırılmasını istemiş, Çanakkale Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü yetkilileri inşaat çalışmalarını “tespit edemediklerini” söylemişti. Santral için yapılan devasa hafriyat çalışmaları yetkililere göre, “Karabiga Belediyesi için yapılan hafriyat dökümünden” ibaretti.
Santral şantiyesi mühürlendi (Haziran 2014): 284 yurttaşın Çanakkale Valiliği ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığına verdiği dilekçelerin ardından, dört ÇED kararından ikisinin yürütmesi durdurulan projenin şantiyesi, 27 Haziran 2014’te Karabiga Belediyesi tarafından resmen mühürlendi. Yürütmeyi durdurma kararlarından şantiyenin mühürlendiği ana kadar, inşaat faaliyetleri iki ay daha sürmüş oldu.
Mahkemeden gelen durdurmalara rağmen bir ÇED Olumlu Kararı daha (Ağustos 2014): Dörde bölünen proje hakkında yürütmeyi durdurma kararları gelmeye devam ederken, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Cenal Enerji Santrali’ne ait bir başka ÇED Raporu hakkında ÇED Olumlu Kararı verdi. Entegre proje kuralına aykırılık taşıdığı gerekçesiyle iki ÇED kararı hakkında yürütmeyi durdurma kararı verilmiş olmasına rağmen Cenal Enerji Santrali Deniz Yapıları projesi hakkında 13 Ağustos 2014’te ÇED Olumlu Kararı verildi. Dört parçaya bölünen proje hakkında yürütmeyi durdurma kararları gelmesi sonrasında tekrar birleştirilen projesi hakkında da İnceleme Değerlendirme Komisyonu Toplantısı 25 Ağustos 2014’te gerçekleştirildi.
Proje için bölgedeki Akdeniz fokları ve deniz kaplumbağaları yok sayıldı (Ağustos 2018): Santral projesi için yürütülen yeni ÇED sürecinde, Orman ve Su İşleri Bakanlığına bağlı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, santralin kurulacağı bölgenin Akdeniz fokları ile deniz kaplumbağası türlerinin yaşama alanlarına yakın olduğu uyarısını yaptı.
Bu uyarıya rağmen Cenal Entegre Termik Santrali hakkında hazırlanan ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi Genel Müdürlüğü tarafından onaylanarak nihai hale gelen ÇED Raporunda, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünün uyarıları yer almadı. ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü’ne bağlı araştırmacılar Karabiga’daki fokları görüntüledi ve araştırmacıların kaleme aldığı makale Zoology in the Middle East dergisinin 23 Temmuz 2014 tarihli sayısında yayınlandı. Bölgedeki foklar daha sonra, Sualtı Araştırmaları Derneği Akdeniz Foku Araştırma Grubu tarafından,mağaralarında da görüntülendi.
Resmi kurumlar 6 kilometre içinde planlanan dört termik santrale isyan etti (Ağustos 2014):
Cenal Entegre Santrali’nin ÇED süreci kapsamındaki İnceleme Değerlendirme Komisyonuna katılan kuruluşların yaptığı uyarılar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından dikkate alınmadı. Çanakkale ili sınırları içerisinde planlama süreci devam eden termik santral sayısı tam 17’ye çıktı. Orman ve Su İşleri Bakanlığına bağlı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, “Bölgede çok sayıda termik santral projesinin bulunmasının deniz canlıları üzerinde baskı oluşturması kaçınılmazdır. Faaliyetin ekosisteme etkisi bölgedeki diğer termik santrallerin etkisi de dikkate alınarak değerlendirme yapılmalıdır” dedi. Çanakkale Valiliği Halk Sağlığı Müdürlüğü, Biga ilçesi Değirmencik mevkiinde İÇDAŞ termik santralinin faaliyette olduğunu, yine İÇDAŞ’ın Biga’daki iki yeni termik santral projesine onay verildiğini, Biga’daki Karaburun, Lapseki’deki Kirazlıdere-1 ve Kirazlıdere-2 projelerinin planlama aşamalarının sürdüğünü, bunlara ek olarak üç projenin daha değerlendirildiğini hatırlatarak, “İldeki başka enerji santrali faaliyetleri ile birlikte çevrede yol açabileceği olumsuz bölgesel değişiklikler nedeniyle projenin yeniden gözden geçirilmesinin daha uygun olacağı düşünülmektedir” yorumunda bulundu. Çevre ve Şehircilik Bakanlığına bağlı Deniz ve Kıyı Yönetimi Dairesi Başkanlığı ise santrallerin soğutulması için denizden çekilip, ısınarak yeniden denize bırakılacak suyun deniz ekosistemini etkileyeceğini ifade ederek, “Derin deniz deşarjı sistemi için kümülatif etki değerlendirilmesi yapılması gerekmektedir” görüşünü bildirdi.
Dörde bölünen parçalardan biri iptal edildi, birinin yürütmesi durduruldu (Kasım 2014): Cenal Enerji Santrali ve Derin Deniz Deşarjı projesi hakkındaki iptal talebini görüşen Çanakkale İdare Mahkemesi, dört parçaya bölünerek çevresel etkileri gizlenen proje hakkında, “Termik santral entegre projesinin çevresel etkilerinin bütüncül olarak değerlendirilmesine imkân tanınmamasına sebebiyet verecek şekilde parçalara ayrılarak ayrı ayrı projeler olarak öngörüldüğü anlaşıldı” değerlendirmesini yaptı ve iptal kararı verdi. Cenal Enerji Santrali İskelesi projesi hakkındaki ÇED Olumlu Kararının ise yürütmesi durduruldu.
Kopyala-yapıştır bilirkişi raporları (Şubat 2016): Dört parçalı proje denemesi suya düşünce tekrar birleştirilip ÇED Olumlu Kararı alınan projeye karşı yine iptal davası açıldı. Ancak davanın bilirkişi raporu aşamasında görülmedik bir şey oldu. Çanakkale’de yapılması planlanan dört farklı termik santral projesine karşı ayrı ayrı açılmış davalarda görev yapmak üzere belirlenen bilirkişi heyetinin dört santral için de aynı raporu hazırladığı ve santrallere göre raporların bazı bölümlerini değiştirdiği, bazı özel bilgileri değiştirmeyi ise unuttuğu anlaşıldı. Cenal, Kirazlıdere-1, Kirazlıdere-2 ve Karaburun termik santral projelerinin davalarında hazırlanan bilirkişi raporlarında krokiler, termik santral isimleri ve bilgiler birbirine karıştı. Kopyala-yapıştır bilirkişi raporlarında dava konusu edilen tüm santraller hakkında olumlu değerlendirmeler yapıldı. Raporlar hakkında Çanakkaleliler ve meslek odaları suç duyurusunda bulundu. Bilirkişi heyeti raporları, “sehven” ve “maddi hata” sözleriyle açıkladı.
Termik santral için yapılan yol projesi, kamu yararı olmadığı gerekçesiyle iptal edildi (Mart 2016): Cenal Termik Santrali projesinin inşaatı için tasarlanan, Karabiga’yı hiçbir yere bağlamayan Karabiga Çevre Yolu projesine ait çevre düzeni planlarını ve yapılan kamulaştırma işlemlerini yargı iptal etti. Cenal Termik Santrali’nin inşaatı sırasında hafriyat taşınmasında kullanılan, inşaat sonrasındaysa termik santralin servis yolu olacağı sanılan yol projesi, Karabigalıların tarım arazileri kamulaştırılarak hayata geçirilmişti.
Belge gizleyen Cengiz Holding’e EPDK 800 bin TL ceza kesti (Mart 2016): Cenal Termik Santrali projesinin ÇED Olumlu Kararının iptal edildiğini EPDK’dan gizleyip, aynı lisansı değişen termik santral projesinde kullanan Cengiz Holdinge 800 bin TL ceza kesildi. EPDK, Cenal Termik Santrali projesine 9 Mayıs 2012’de verilen ÇED Olumlu Kararının Çanakkale İdare Mahkemesi tarafından 30 Aralık 2013’te iptal edildiğini, aradan geçen bir yıllık süreçte Cengiz Holdingin iptal kararını EPDK’ya bildirmediğini tespit etti. EPDK “Lisans sahibinin yazılı savunmasında belirttiği hususların mevzuata aykırılığı haklı gösterecek gerekçeler olmadığı” değerlendirmesini yaparak, Cengiz Holdinge 800 bin TL tutarında idari para cezası kesilmesine karar verdi. Cenal Termik Santrali projesinin ÇED Olumlu Kararının yargıdan döndüğünü elektrik üretim lisansının iptal olmasını önlemek için EPDK’dan gizleyen Cengiz Holding, sonrasında da var olmayan bir ÇED Olumlu Kararını bildirerek lisansını kurtardı.
Santralin ÇED Olumlu Kararının iptali istemli dava reddedildi (Mayıs 2016): Karabigalı yurttaşlar, meslek odaları ve demokratik kitle örgütlerinin ÇED Olumlu kararının iptali istemiyle açtığı dava, Çanakkale İdare Mahkemesi’nce 20 Mayıs 2016’da reddedildi.
Danıştay kararı bozdu, yerel mahkeme Cenal projesini bir kez daha iptal etti (Kasım 2018): Cenal Entegre Enerji Santrali projesi hakkında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın verdiği ÇED Olumlu Kararının iptali için açılan davanın duruşması, 16 Mayıs 2016’da Çanakkale İdare Mahkemesi’nde görülmüş, mahkeme davayı reddetmiş ancak daha sonra Danıştay’dan bozma kararı gelmişti. Danıştay kararı uyarınca, termik santral projesi hakkındaki ilk ÇED davasındaki bilirkişi raporu beklenince uzayan davada karar 28 Kasım 2018’de nihayet geldi.
Cenal Entegre Enerji Santrali’ne karşı pek çok defa açılan davalarda, termik santral projesi hakkındaki birçok ÇED Olumlu Kararı iptal edilmiş, nihayetinde santral iptal edilen bir ÇED Olumlu Kararına dayanak oluşturan ÇED Raporunun revize edilmesiyle yatırım izni almıştı. 2012 tarihinde termik santral için hazırlanan ÇED Raporu hakkında ÇED Olumlu Kararı verilmiş, bu karar hakkında yargıdan iptal kararı çıksa da, 2009/7 sayılı genelgeden yararlanan şirket 2012 tarihli raporda tespit edilen eksiklikleri giderdiği iddiasıyla tekrar Çevre ve Şehircilik Bakanlığına başvurarak ÇED Olumlu Kararı almayı başarmıştı. Danıştay 14. Dairesi davanın reddine yönelik kararı bozarak, termik santral projesi hakkındaki 2012 tarihli ÇED Raporu ve bağlı ÇED Olumlu Kararının yargılandığı dava kapsamında gerçekleştirilecek bilirkişi keşfi ve rapor bekletici neden olarak belirledi. Santralin ÇED Olumlu Kararının iptali için açılan güncel davada da, 2012 tarihli ÇED Olumlu Kararına karşı açılmış davadaki bilirkişi keşfi ve raporu beklenmeye koyuldu. Mahkemenin beklediği bilirkişi raporu geçtiğimiz ay hazırlanınca, Çanakkale İdare Mahkemesi Cenal Entegre Enerji Santrali hakkındaki kararını 28 Kasım 2018’de verdi. Mahkeme iptal gerekçesi olarak, raporda kullanılan meteorolojik verilerin gerçeği yansıtmamasını gösterdi.
Santral için yeni ÇED Olumlu Kararı beklentisi (Aralık 2018): Santralin ÇED Olumlu Kararının 28 Kasım 2018’de iptal edilmesinin ardından davacı kuruluş ve yurttaşlar kararın uygulanmasını, santraldeki elektrik üretim faaliyetlerinin durdurulması talebiyle idari başvuru yaptı. Bu sırada Çanakkale Valisi ve Biga Kaymakamı Cenal Entegre Enerji Santrali’ne ziyarette bulundu. Şirket yetkilileriyse santral için gerekli izinlerin 10 Ocak 2019’a dek yeniden alınacağını iddia etti.
