Cengiz Holding’in, Çanakkale Karabiga’da yapmayı planladığı termik santral inşaatını, santralın ÇED Raporunu yazan firmaya denetletmek istediği anlaşıldı, yürütmesi durdurulan maddeyle edinilen denetim muafiyetinden pek çok proje yararlandı

Doğu Eroğlu (16 Eylül 2014 BirGün Gazetesi)

Çanakkale’nin Karabiga ilçesinde Cengiz Holdinge ait Cenal Termik Santralının inşaat ve işletme denetiminin, projeye ait Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Raporunu yazan firmaya yaptırılmak istendiği anlaşıldı. Cenal Enerji Santralı İskele projesinin ÇED Raporunu hazırlayan EN-ÇEV firmasının, aynı zamanda iskelenin inşaat ve işletme aşamalarını da denetleyecek olması karşısında, projenin ÇED Olumlu Kararının iptali için dava açıldı. Davayla birlikte yeni bir tartışma da başlamış oldu. 3 Ekim 2013 tarihinde yürürlüğe giren yeni ÇED Yönetmeliğinde yer alan fakat Danıştay tarafından 19 Haziran 2014’te yürütmesi durdurulan bir madde, denetimlerin kamudan alınıp ÇED Raporlarını hazırlayan firmalara verilmesini, yani projelerin kendi kendilerini denetlemesine yol açtı. İlerleyen aylarda bu maddeden yararlanarak denetimlerini ÇED Raporlarını hazırlayan firmalara yaptıran projeler hakkında pek çok dava açılması bekleniyor.

Projeyi yazan denetimi de yapacak

Şimdiye kadar Çevre ve Şehircilik Bakanlığının hakkında verdiği 5 ÇED Olumlu kararından 3’ü mahkemelerce iptal edilen Cenal Termik Santralının, İskele projesine ilişkin ÇED Olumlu kararının iptali için açılan davada, kamudan özel sektöre devredilmeye çalışan denetim yükümlülüğü tartışılacak. Cenal Termik Santralının ÇED başvurusu yaptığı tarihte yürürlükte olan 17 Temmuz 2008 tarihli ÇED Yönetmeliği uyarınca, Bakanlık birimleri tarafından veya Bakanlığın belirleyeceği bir kurumca yapılması gereken denetimler, 3 Ekim 2013’te çıkan yönetmelikle özel şirketlere devredilmeye çalışılmış, bu maddenin yürütmesi Danıştay tarafından durdurulmuştu. Cenal Termik Santralı, ilk ÇED Başvurusu yaptığı tarih itibarıyla 17 Temmuz 2008 tarihli ÇED Yönetmeliğine tabi olsa da, denetimi kamudan özele veren maddeden yararlanmak için yeni ÇED Yönetmeliğine göre ÇED başvurusunda bulundu. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının proje hakkında ÇED Olumlu kararı alması ve böylece santralın iskelesinin inşaat ve işletme denetiminin, ÇED Raporunu hazırlayan EN-ÇEV’e verilmesiyle ÇED Olumlu kararının yürütmesinin durdurulması ve iptali için dava açıldı. 50 Karabigalı yurttaş ve Karabiga Temiz Doğa Derneği, oluşacak denetimsizlik ortamına dikkati çekerken, dava dilekçesinde, “ÇED raporu hazırlayan firma 17.07.2008 tarihli ÇED Yönetmeliği gereğince, İskele projesinin inşaat ve sonraki aşamalarını izleme ve kontrol etme yetkisine sahip değildir. Böyle bir ihtimal, ÇED raporunu hazırlayan firmanın, kendi kendini denetlemesi, dolayısıyla faaliyetin denetimsizleştirilmesi anlamına gelmektedir” ifadeleri yer aldı.

Eski başvuruya yeni yönetmelik oyunu

Termik santralın, ÇED başvurusu yaptığı tarih itibarıyla geçerli olan 17 Temmuz 2008’de Resmi Gazetede yürürlüğe giren ÇED Yönetmeliğinin 18’inci maddesi uyarınca, ÇED sürecine tabi projelerin inşaat, işletme ve işletme sonrası dönemlerine ilişkin tüm denetim sorumluluğu kamuya aitti. Proje sahibi firma, ÇED’e tabi bir yatırımın inşaat ve işletme aşamalarına ilişkin denetim raporlarını kendisi tutarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığına gönderiyordu. O tarihte yürürlükte olan yönetmeliğe göre, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı denetim görevini yerine getirirken “ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği” yapabiliyordu fakat yönetmelikte bu sorumluluğun özel firmalara devredilebileceğine ilişkin bir hüküm bulunmuyordu. 3 Ekim 2013’te yürürlüğe giren yeni ÇED Yönetmeliği ile kamunun denetim sorumluluğunun bir kısmının özel şirketlere devrinin önü, yönetmeliğin 4’üncü maddesindeki hükümler yoluyla açılmıştı. ÇED’e tabi projelerin inşaat ve işletme dönemlerindeki izleme ve denetim yetkisini özel şirketlere veren yeni düzenlemenin yürütmesi, Danıştay 14. Dairesinin 19 Haziran 2014 tarihli kararıyla durdurulmuştu. 

Dev projelerde denetim şirketlere verildi

Yürütmeyi durdurma kararıyla ÇED kapsamındaki projelerin denetim sorumluluğu yine kamuda kalmıştı. Ancak 3 Ekim 2013’te yürürlüğe giren ÇED Yönetmeliğinin özel şirketlere denetim yetkisi veren maddesinin uygulamada olduğu 9 aylık süre içerisinde ÇED başvurusu yapılan projelerin birçoğunda denetim özel şirketlere geçti. Maden, HES, termik santral projelerinin yanı sıra fabrikalar, limanlar ve daha pek çok yapı ve enerji projesinde inşaat ve işletme denetimi özel şirketlere ve hatta ilgili projelerin ÇED Raporlarını hazırlayan şirketlere devredildi. Denetimi kamudan özel şirketlere devreden ve 9 ay yürürlükte kalan düzenlemeden, bu süre içerisinde ÇED başvurusunda bulunan kaç projenin yararlandığı bilinmiyor.

Danıştay ne demişti?

Danıştay 14. Dairesi ÇED Yönetmeliğinin çeşitli maddelerinin yürütmesini durdururken, denetim yetkisiyle ilgili madde hakkında, ”İzleme ve kontrol raporlama çalışması yapan kuruluşların, söz konusu projeye ilişkin daha önceden ÇED raporu hazırlama yetkisi verilen bu kuruluşlar olduğu husus dikkate alınınca, projelerin inşaat dönemine ilişkin izleme, kontrol ve raporlama çalışmalarını yapmalarının kendi kendini denetleme anlamına geleceğini, bunun dolaylı denetimsizlik ortamı oluşturacağını, denetim mekanizmasının ÇED raporunu hazırlayan kurum/kuruluştan bağımsız kuruluşlarca yapılması gerektiği, aksi halde kamu eliyle denetimin zayıflatılmasının söz konusu olacağı” değerlendirmesini yapmıştı.